Fawory

Dawny folwark należący do szpitala św. Ducha panien marcinkanek. Był położony na gruntach wsi Polków, między Wisłą a wsią Powązki na północ od Nowego Miasta, między rzekami Drną i Bełczącą. Powstał dzięki kolejnym nadaniom książęcym stąd, od łacińskiego słowa favor „łaska”, pochodzi prawdopodobnie nazwa. Do folwarku należały młyny, stawy rybne, browar, cegielnia, hodowla, ogrody warzywne i sady owocowe.

W 1725 na terenie przylegającym do Wisły, wydzierżawionym od szpitala, rozpoczęto budowę koszar Gwardii Pieszej Koronnej. Wytyczono prowadzącą do nich reprezentacyjną aleję Gwardii. Wcześniej istniała tu Góra Szubieniczna z kaplicą św. Krzyża, w której przygotowywali się na śmierć wieszani skazańcy.

Dawny folwark Fawory został rozparcelowany po połowie XVIII wieku, a przygotowane pod zabudowę działki wydzierżawiono bogatym mieszczanom, kupcom, bankierom i szlachcie. Lokalizowano na nich letnie rezydencje, dworki i pałacyki otoczone malowniczo urządzonymi ogrodami. Została rozplanowana siatka ulic. Powstała też letnia rezydencja konwiktu pijarów, nazwana dla pięknego położenia joli bord (piękny brzeg). Nazwę po spolszczeniu, w postaci „Żoliborz” przejęła cała okolica. Fawory przekształciły się w modną, bogatą, zieloną dzielnicę. W 1770 roku część Faworów została włączona w obszar Wałów Lubomirskiego. Wyjazd z miasta na północ prowadził ulicą Zakroczymską i Marymoncką, gdzie z czasem urządzono rogatki marymonckie. W początku XIX wieku rozwijało się tu też budownictwo wojskowe. Odrestaurowano Koszary Gwardii i nazywano Aleksandrowskimi od imienia cara Aleksandra I. Gmach Cuchthauzu (Domu Poprawy) przebudowano na koszary nazwane od imienia cara Mikołaja I, Mikołajewskimi. Coraz liczniej powstawały tu także zakłady przemysłowe.

Po powstaniu listopadowym na terenie Faworów rozpoczęto budowę twierdzy Warszawa. Wywłaszczono tereny wokół koszar Aleksandryjskich, wyburzono zabudowę, wycięto drzewa. Powstała cytadela, a później pierścień fortów. Wokół wyznaczono esplanadę – teren, na którym zakazano wznoszenia trwałej zabudowy. Zniknęły na zawsze Fawory, a rozwój miasta w kierunku północnym został zahamowany na blisko sto lat. Wewnątrz Cytadeli zachowały się tylko stare nazwy ulic Fawory, Bitna i Gwardii przypominające dawne zielone osiedle.

Ten opis pochodzi z wirtualnego projektu CHODŹ NAD WISŁĘ, który zrealizowała Fundacja Ja Wisła dzięki dofinansowaniu otrzymanemu z Urzędu Miasta St. Warszawy i wpłat z 1% podatku.