Łęgi nadwiślańskie

Autor: Andrzej Węgrzynowicz    

Teren między korytem Wisły a wałem przeciwpowodziowym zajmują na znacznym obszarze łęgi. Właściwsze byłoby tu określenie „zadrzewienia łęgowe”, ponieważ zbiorowisko to zostało tak dalece przekształcone przez człowieka, że definicja łęgu już do niego w pełni nie pasuje. Mimo tych zmian łęgi nadwiślane miejscami przypominają Puszczę Amazońską. Gąszcz drzew i krzewów, ze zwalonymi pniami i gałęziami, przerośnięty wysoką roślinnością zielną stanowi często teren nie do przebycia. Obrazu dopełniają potężne topole – białodrzewy i sokory.

Łęg nadwiślański (fot. E. Kominek)

Łęg nadwiślański (fot. E. Kominek)

Łęgi są pozostałością dawnych naturalnych lasów nadrzecznych. Ich cechą jako zbiorowiska roślinnego jest przystosowanie do zalewania podczas przyborów wody, które na Wiśle zdarzają się nawet kilka razy w roku. W okolicach Warszawy, podobnie jak na przeważającym odcinku Wisły, dominują łęgi topolowo-wierzbowe. W skład drzewostanu wchodzą rozmaite krzyżówki i odmiany topoli oraz kilka gatunków wierzb (m.in. biała, purpurowa i krucha). Miejscami, na ogół jako domieszkę, spotyka się również inne gatunki, np. wiązy. Na wielu terenach, zwłaszcza w pobliżu wsi i sadów, spotyka się rozrzucone zdziczałe jabłonie i grusze, często zapomnianych już odmian, takich jak kosztela czy kronselka.

Dużym ekologicznym problemem jest inwazja klonu jesionolistnego – gatunku obcego dla naszej flory, pochodzącego z Ameryki Północnej. Do Polski trafił on w XIX w. i odniósł ogromny sukces introdukcyjny, przez co zagraża miejscowym gatunkom. Jego ekspansywność widać doskonale w nadwiślanych łęgach – niewiele jest miejsc, gdzie w zasięgu wzroku nie byłoby tego drzewa.

Klon jesionolistny (fot. E. Kominek)

Klon jesionolistny (fot. E. Kominek)

Krzewy występujące w łęgach reprezentowane są przez wiele gatunków. Do najbardziej charakterystycznych należą: dereń świdwa, głogi, tarnina i czeremcha. Pnie drzew i gałęzie krzewów często porastają pnące łodygi chmielu zwyczajnego i kolczurki klapowanej – rośliny o bardzo charakterystycznych owalnych i najeżonych kolcami owocach.

Kolczurka klapowana - owoc (fot. A.Węgrzynowicz)

Kolczurka klapowana – owoc (fot. A.Węgrzynowicz)

Wśród roślinności zielnej zwraca uwagę nawłoć kanadyjska – kolejny zawleczony do nas gatunek. Miejscami tworzy ona wielohektarowe zwarte pola, nie dając szans jakimkolwiek innym gatunkom. Środowiska, w których dominuje nawłoć kanadyjska, są przy tym stosunkowo mało atrakcyjne dla naszych rodzimych zwierząt.
Znaczne ilości martwego drewna i obecność drzew o słabym, szybko próchniejącym drewnie stwarzają doskonałe warunki dla saprofitycznych i pasożytniczych grzybów, takich jak żółciak siarkowy – gatunek rosnący na żywych drzewach, o charakterystycznej, siarkowożółtej barwie, osiągający nierzadko znaczne rozmiary, czy równie okazała żagiew łuskowata.

żółciak siarkowy (fot. A. Węgrzynowicz)

żółciak siarkowy (fot. A. Węgrzynowicz)

Bardzo bogaty jest świat owadów żyjących w łęgu. Skład gatunkowy i duże zasoby martwego drewna sprzyjają występowaniu efektownych chrząszczy z rodziny kózkowatych. W słoneczne czerwcowe i lipcowe dni na kwiatach roślin z rodziny baldaszkowatych widuje się okazałe zielono, niebiesko lub brązowo ubarwione wonnice piżmówki. Nazwa tego gatunku pochodzi od wydzielanego przez jego larwy zapachu przypominającego piżmo. W ciepłe letnie wieczory zaobserwować można równie duże i ciekawie ubarwione kózki – rzemliki topolowce. Znacznie trudniej ujrzeć kolejnego przedstawiciela tej rodziny chrząszczy – zgrzypika twardziela (lub twardokrywkę), żyjącego w strefie przykorzeniowej drzew. W okolicach Warszawy występuje rzadki, chroniony paź żeglarz – jeden z największych krajowych gatunków motyli.

Wonnica piżmówka (fot. A. Węgrzynowicz)

Wonnica piżmówka (fot. A. Węgrzynowicz)

Łęg nad Wisłą jest środowiskiem życia i ważnym korytarzem migracyjnym dla ssaków. Oprócz drobnych gatunków – gryzoni, owadożernych (ryjówki, rzęsorki, jeż) i zasiedlających dziuple nietoperzy – regularnie można tu spotkać większe ssaki: lisy, sarny czy dziki. Obserwowano nawet migrujące wilki i rysie.

W centrum Warszawy występowanie zadrzewień łęgowych ograniczone jest do wąskiego pasa na prawym brzegu rzeki. W kierunku południowym szersze fragmenty łęgu zaczynają się już za mostem Łazienkowskim, w kierunku północnym – za mostem M. Skłodowskiej-Curie. Na prawym brzegu Wisły wartościowe, dzikie fragmenty zadrzewień łęgowych występują na wysokości Nowodworów, pod Jabłonną, w Wawrze na wysokości ul. Bysławskiej i między Józefowem a Otwockiem, na lewym brzegu zaś – od Burakowa do Łomianek. Tak naprawdę jednak wystarczy pojawić się w niemal dowolnym miejscu w międzywalu Wisły, by ujrzeć widok, którego pozazdrościłby nam niejeden mieszkaniec zachodniej Europy.

Nad Wisłą (fot. E. Kominek)

Nad Wisłą (fot. E. Kominek)

Projekt "Ochrona siedlisk kluczowych gatunków ptaków Doliny Środkowej Wisły
w warunkach intensywnej presji aglomeracji warszawskiej" otrzymał dofinansowanie
z instrumentu Finansowego LIFE+ Wspólnoty Europejskiej oraz ze środków
Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.