Relacja z konferencji na temat renaturyzacji rzek

Autor: Ewa Kominek  Łukasz Poławski  

Konferencja na temat renaturyzacji rzek, Wiedeń 11–13 września 2013 r. – relacja

W dniach 11–13 września 2013 r. w Wiedniu odbyła się piąta europejska konferencja poświęcona renaturyzacji rzek. Jej uczestnikami było ponad 300 osób z 35 krajów, w tym trzyosobowy zespół projektu WislaWarszawska.pl. Konferencja miała bogaty program (zobacz pdf), zarówno pod względem poruszanej tematyki, jak i sposobów przedstawienia zagadnień (prezentacje, warsztaty, postery, wycieczki terenowe), i zgromadziła przedstawicieli różnych środowisk (urzędnicy, naukowcy, społecznicy, praktycy). Głównymi organizatorami konferencji były ECRR (European Centre for River Restoration, http://www.ecrr.org/) oraz RESTORE (Restoring Europe’s Rivers, http://www.restorerivers.eu/). Wymienione grupy partnerskie zrzeszają organizacje zajmujące się upowszechnianiem wiedzy i dobrych praktyk oraz wspieraniem kompleksowych działań, których celem jest wzrost funkcji ekologicznych rzek Europy przy jednoczesnej redukcji ryzyka powodziowego oraz zapewnieniu korzyści społecznych i ekonomicznych.

Schemat tematów konferencji

Schemat tematów konferencji

Oprócz wspólnych dla wszystkich wykładów odbyło się 12 sesji warsztatowych (po 5 do wyboru), na których omawiano konkretne zagadnienia, m.in.: metody odtwarzania ekologicznych funkcji rzek; zrównoważone zarządzanie w kontekście ryzyka powodziowego, presji ze strony człowieka i ochrony przyrody; praktyczne rozwiązania techniczne i hydrotechniczne stosowane przy renaturyzacji; nawiązywanie dialogu i efektywnej współpracy z użytkownikami terenów nadrzecznych; edukacja i komunikacja ze społeczeństwem. Nasz zespół przygotował prezentację na temat projektu WislaWarszawska.pl oraz poster o monitoringu ptaków, przeznaczone na sesję poświęconą utrzymaniu i wzbogacaniu bioróżnorodności terenów nadrzecznych (pobierz poster w pdf).

6

3

poster

Na stronie internetowej poświęconej konferencji zostały już zamieszczane nagrania wykładów i warsztatów oraz prezentacje i postery, z możliwością pobrania.

Konferencja była szansą na nawiązanie kontaktów, wymianę doświadczeń, poznanie praktycznych rozwiązań, a także włączenie się do programów, których celem jest integracja środowiska ludzi związanych z szeroko pojętą ochroną rzek. W Internecie można znaleźć dotyczące tego serwisy informacyjne i centra komunikacyjne, takie jak np. „REstoring rivers FOR effective catchment Management„, RiverWiki czy River Restoration Centre (RRC).

Z rozmów prowadzonych podczas konferencji można było m.in. dowiedzieć się, że w zachodniej Europie istnieją powszechne potrzeba, wola i zrozumienie dla renaturyzacji rzek przekształconych w przeszłości. W odróżnieniu od tej sytuacji, w Polsce prowadzi się na dużą skalę prace regulacyjne na naturalnych rzekach. Najczęściej realizują je jednostki administracji zarządzającej wodami. Na temat tego niepokojącego, trwającego od kilku lat procesu wypowiadali się przedstawiciele WWF z Polski (więcej informacji na stronie WWF), którzy starali się zwrócić uwagę uczestników konferencji m.in. również posterem prezentującym mapę z zaznaczonymi odcinkami uregulowanych polskich rzek. Jedną z przyczyn istnienia takiego stanu rzeczy są nieścisłości prawne związane z procesem przystosowania Ramowej Dyrektywy Wodnej do zapisów polskiego prawa wodnego. Tymczasem we wschodniej Europie, np. na Ukrainie, przyrodnicy borykają się z własnymi problemami związanymi z regulacją i degradacją rzek, która jest prowadzona za przyzwoleniem władz.

Drugiego dnia uczestnicy konferencji mogli odwiedzić w ramach wycieczki terenowej jeden z trzech renaturyzowanych obszarów, m.in. Park Narodowy Donau-Auen, obejmujący ok. 40 km terenów nadrzecznych między Wiedniem a Bratysławą. Dunaj na tym odcinku został w początkach XX w. uregulowany przez wyprostowanie i obwałowanie brzegów stabilnym kamiennym nasypem. Ze względu na zasilanie wodą z opadów śniegu i deszczu oraz częściowo z lodowców alpejskich, a także wskutek procesów regulacji koryta w Dunaju nie obserwuje się okresów silnych niżówek, zachodzą jedynie okresowe silne wezbrania, sięgające nawet do 10 m wahań poziomu wody.

Dunaj jest intensywnie wykorzystywany do transportu rzecznego. Pływają po nim olbrzymie barki z towarami i statki turystyczne. Podczas ok. 4-godzinnego spływu pontonami uczestnicy wycieczki ciągle musieli uważać na mijane jednostki pływające, ale oglądali też miejsca, gdzie prowadzono prace reanturyzacyjne (Integrated River Engineering Project on the Danube). Dzięki nawiązaniu efektywnej współpracy z lokalną jednostką administracji rzecznej, która jest zobowiązana prawem do wspierania działań ekologicznych na zarządzanych przez siebie terenach, władzom parku udało się wynegocjować możliwość objęcia pracami renaturyzacyjnymi 50% brzegów rzeki. Było to wynikiem długotrwałego stosowania metody „krok po kroku”, czyli przeprowadzenia z sukcesem kilku mniejszych projektów i stopniowego zdobywania wzajemnego zaufania. Toczące się obecnie prace polegają m.in. na wykonaniu przekopu odsłaniającego na długości ok. 1 km boczne koryto i udrożnieniu przepływu wody oraz odtwarzaniu naturalnego brzegu rzeki przez niszczenie kamiennych obwałowań.

Spływ Dunajem

Spływ Dunajem

Przenoszenie żwiru

Przenoszenie żwiru

To, co od razu zwraca uwagę nad Dunajem, to niska bioróżnorodność w porównaniu z Wisłą, choćby w obrębie Warszawy. Nadbrzeże rzeki jest w dużym stopniu pokryte plantacjami genetycznie zmodyfikowanych topoli, a w runie rosną ogromne połacie niecierpka. Z przeprowadzonych badań wynika, iż wycięcie topoli groziłoby inwazją agresywnego gatunku obcego pochodzenia – klonu jesionolistnego, dlatego nie prowadzi się wycinek. Nad rzeką brakuje również ptaków wodnych w ilościach, do których jesteśmy przyzwyczajeni nad Wisłą. Ptaki dominują wizualnie zimą i na przelotach. Nie ma gniazd brzegówek, żołn ani rybitw. Są za to zimorodki i – na odcinku parku narodowego – cztery pary lęgowe bielików.

Brzeg przed renaturyzacją

Brzeg przed renaturyzacją

Zrenaturyzowany brzeg Dunaju

Zrenaturyzowany brzeg Dunaju

Odtworzone koryto boczne

Odtworzone koryto boczne

Boczna odnoga rzeki, po pracach udożniających przepływ wody

Boczna odnoga rzeki, po pracach udożniających przepływ wody

Dzień przed konferencją zespół LIFE+ miał ponadto przyjemność wizytować projekt LIFE realizowany w Dolinie Dunaju w regionie Wachau, na zachód od Wiednia. W ramach tego projektu połączono koryto Dunaju z jego dawnymi odnogami, odciętymi podczas regulacji rzeki, i w ten sposób utworzono szereg wysp. Drugim zadaniem realizowanym w projekcie jest ochrona muraw kserotermicznych przez usuwanie drzew i krzewów oraz prowadzenie wypasu owiec. Obecnie trwa planowanie kolejnego projektu, dotyczącego restytucji lasów łęgowych oraz ochrony występujących tam gatunków płazów.

+
+
+
+
+
+
+
+
+

Projekt "Ochrona siedlisk kluczowych gatunków ptaków Doliny Środkowej Wisły
w warunkach intensywnej presji aglomeracji warszawskiej" otrzymał dofinansowanie
z instrumentu Finansowego LIFE+ Wspólnoty Europejskiej oraz ze środków
Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.