Projekt „Ochrona siedlisk kluczowych gatunków ptaków Doliny Środkowej Wisły w warunkach intensywnej presji aglomeracji warszawskiej” (LIFE09 NAT/PL/000264) jest realizowany przez m.st. Warszawa oraz Stowarzyszenie Stołeczne Towarzystwo Ochrony Ptaków, dzięki wsparciu udzielonemu ze środków pochodzących z dofinansowania Komisji Europejskiej w ramach instrumentu finansowego LIFE+ oraz z dotacji Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.

Okres realizacji:

styczeń 2011 – marzec 2018;

Widok z mostu Gdańskiego na lewy brzeg Wisły, fot. Jakub Badełek

Zasięg:

Pięćdziesięciokilometrowy fragment Obszaru Specjalnej Ochrony Ptaków (OSOP) „Dolina Środkowej Wisły” (kod obszaru PLB140004) sieci ekologicznej Natura 2000, obejmujący warszawski odcinek Wisły wraz z terenem międzywala oraz pobliskie rezerwaty: „Wyspy Zawadowskie”, „Ławice Kiełpińskie” i częściowo „Wyspy Świderskie” (488-538 km żeglugowego).

Cele:

• Odtworzenie w granicach warszawskiego odcinka Wisły kolonii lęgowych gatunków ptaków z rzędu siewkowe (Charadriiformes), przede wszystkim rybitwy rzecznej (Sterna hirundo) i rybitwy białoczelnej (Sternula albifrons);
• Poprawa spójności wewnątrz Obszaru Specjalnej Ochrony Ptaków „Dolina Środkowej Wisły” poprzez odtworzenie na odcinku warszawskim środowisk charakterystycznych dla roztokowego charakteru rzeki;
• Poprawa warunków ochrony przyrody na obszarze projektowym poprzez działania skierowane bezpośrednio do mieszkańców Warszawy, które umożliwią włączenie się w działania na rzecz ochrony ptaków i ich siedlisk nad Wisłą oraz wpłyną na wzrost świadomości ekologicznej i pozytywną zmianę zachowań w zakresie użytkowania obszarów chronionych sieci Natura 2000;
• Opracowanie zasad współpracy instytucji publicznych zarządzających na terenie Warszawy obszarem OSOP „Dolina Środkowej Wisły”, dzięki stworzeniu i wdrożeniu Planu Zarządzania Obszarem.

Działania:

1. Projektowanie

Na pierwszą fazę projektu składały się czynności, które dotyczyły wyboru metod i narzędzi potrzebnych do realizacji większości działań. W rezultacie prac powstały:

kompleksowa koncepcja przygotowawcza (dokumentacja projektowo-kosztorysowa) do realizacji działań inwestycyjnych służących odtwarzaniu i zabezpieczeniu siedlisk. Jej opracowanie poprzedzono m.in: inwentaryzacją terenu, uzyskaniem niezbędnych ekspertyz środowiskowych oraz pozwoleń i decyzji administracyjnych.

koncepcja technologiczna i montażu zestawów video, służących do monitoringu siedlisk i obserwacji ptaków on-line z kamer rozmieszczonych w terenie,

plan kampanii społecznej w zakresie promocji, informacji i edukacji, poprzedzony badaniami wśród mieszkańców Warszawy,

Plan Zarządzania Obszarem, dotyczący wspólnej realizacji zadań ochronnych przez instytucje zarządzające obszarem projektowym.

2. Konkretna ochrona siedlisk

Działania inwestycyjne związane z odtwarzaniem i zabezpieczaniem siedlisk ptaków siewkowych, które będą w szczególności skupione na odcinku śródmiejskim Wisły, w przeszłości sztucznie zwężonym i pogłębionym w wyniku prac regulacyjnych na rzece:

budowa 1 wyspy stałej i 2 ławic piaszczystych (działanie w realizacji) oraz 5 sztucznych wysp pływających (trzy wyspy lęgowo-wegetacyjne są zakotwiczone w Kanale żerańskim, dwie kolejne będą usytułowane w korycie rzeki poza nurtem głównym). Powierzchnie wysp stałych i pływających zostaną zostały przystosowane do rozpoczęcia i pomyślnego zakończenia lęgów przez ptaki, m.in. dzięki zastosowaniu form zachęty do zawiązania kolonii w postaci np. imitacji ptaków oraz zostaną zabezpieczone przed presją drapieżników i penetracją;

odsłonięcie zarośniętych piaszczystych brzegów rzeki oraz na obszarze, na którym powstaną wyspy i ławice piaszczyste, a następnie podtrzymywanie inicjalnych stadiów sukcesji brzegów. Celem tych działań będzie odtworzenie stref piaszczystych brzegów, które mogą stać się obszarami odpoczynku ptaków żerujących i migrujących, zwłaszcza na odcinku śródmiejskim Wisły.

3. Zabezpieczanie siedlisk

Obszar projektowy przebiega pośrodku dużej aglomeracji miejskiej. Z tego względu, niezbędne są działania służące przeciwdziałaniu niekorzystnym zjawiskom wywołanym obecnością ludzi, które zagrażają bytowaniu zwierząt i naturalnym zbiorowiskom roślinnym. Bezpośrednio sąsiedztwo obszaru chronionego Natura 2000 oraz społeczności warszawskiej wymaga jednocześnie racjonalnego udostępnienia terenów nad rzeką pod rekreację. W ramach projektu realizowane jest:

zastosowanie różnych form wygrodzeń, tablic i oznakowań terenu zabezpieczających fragmenty obszaru projektowego przed negatywną aktywnością ludzi i presją drapieżników;

udostępnienie terenu w wybranych miejscach, zamiast swobodnej penetracji całego obszaru, poprzez lokalizację ścieżki edukacji przyrodniczej, pawilonu wraz z polaną, parkingów oraz ewentualnych ambon;

wyposażenie służby brzegowej w sprzęt pozwalający na podejmowanie szybkich interwencji oraz specjalistyczne przeszkolenie strażników w zakresie wartości chronionych, podstaw prawnych ochrony oraz sposobów interwencji;

zakupiono boje wyznaczające szlak żeglugowy na rzece.

4. Monitoring siedlisk i ptaków

Stały monitoring to niezbędny element, dzięki któremu można sprawdzić rzeczywiste efekty prowadzonych działań projektowych na rzecz ochrony ptaków. Dzięki wynikom monitoringu można np. przedstawić zmienność liczebności ptaków gniazdujących na danym terenie, jej przyczynę albo też przeanalizować wpływ różnych czynników na życie ptaków. Projekt zakłada prowadzenie równolegle dwóch rodzajów monitoringu, uzupełniających się wzajemnie:

tradycyjny monitoring ptaków i siedlisk, polegający na systematycznych obserwacjach, prowadzony przez ornitologów wg odpowiednio dobranej metodologii na całym obszarze projektowym, obejmujący badania koryta rzeki oraz międzywala porośniętego w większości lasem łęgowym,

monitoring siedlisk i wybranych kolonii ptaków on-line, oparty na technologii video oraz przesyłu danych na stronę internetową.

5. Informacja, promocja i edukacja

Demonstracyjny i innowacyjny charakter projektu oraz jego realizacja na obszarze aglomeracji warszawskiej wymaga działań informacyjnych, edukacyjnych i promocyjnych. Działania te ujęte w postaci dużej kampanii społecznej mają na celu przede wszystkim wzmocnienie świadomości i dobrych nawyków proekologicznych u mieszkańców Warszawy, popularyzację wiedzy o ptakach i przyrodzie nadwiślańskiej, propagowanie idei ochrony obszarów Natura 2000 oraz odkrycie różnych walorów obszaru projektowego. Realizowane są:

a. działania informacyjne o projekcie:

strona internetowa, profil fb, tablice informacyjne rozmieszczone w terenie, seminarium z udziałem specjalistów,

b. działania promocyjne:

wystawy fotograficzne, różnorodne materiały promocyjne (ulotki, plakaty, broszury, przewodniki)

c. działania edukacyjne:

warsztaty dla nauczycieli, wycieczki ornitologiczne dla uczniów i mieszkańców Warszawy, materiały dydaktyczne, film edukacyjny, CD z głosami ptaków i przewodnikiem po obszarze projektowym, ogłoszenia prasowe, debaty w mediach, spotkania z mieszkańcami,

6. Partycypacja społeczna

Udział społeczeństwa w działaniach projektowych. Można tu wymienić:

uczestnictwo w badaniach sondażowych i socjologicznych, przeprowadzonych w celu rozeznania potrzeb i poznania wiedzy i opinii warszawiaków na temat ochrony przyrody, pod kątem osiągnięcia najlepszych efektów społecznych projektu;

wolontariat w zakresie ochrony przyrody terenów nadwiślańskich – propozycja dla wszystkich zainteresowanych czynnym uczestnictwem w działaniach – polegający na obserwacjach wybranego fragmentu terenu pod kątem ciekawych zdarzeń lub zagrożeń, a następnie wysyłania informacji o nich do realizatorów projektu za pomocą specjalnej aplikacji pn. „Ptaki Wisły Warszawskiej”;

uczestnictwo w spotkaniach, warsztatach, seminariach oraz konsultacjach społecznych z udziałem specjalistów, ekologów, praktyków, które są organizowane w celu wymiany doświadczeń i dobrych praktyk oraz konsultowania działań projektowych.

7. Zarządzanie, koordynacja

Złożoność i innowacyjny charakter samego projektu oraz problemy dotyczące kompetencji w zarządzaniu obszarem przez różne instytucje sprawiają, że niezbędne jest wsparcie merytoryczne realizatorów projektu przez grupy ekspertów. Aby prawidłowo zarządzać, koordynować i kontrolować projekt utworzono Komitet Sterujący, złożony z przedstawicieli różnych instytucji, organów administracji, organizacji pozarządowych, działaczy społecznych, których zadaniem jest bieżący udział w monitorowaniu przebiegu projektu i nadzór nad tworzeniem Planu Zarządzania Obszarem.

Zakładane rezultaty:

Na Wiśle powstaną nowe wyspy stałe i wyspy pływające. Zwiększy się ilość płycizn i odsypów piaszczystych przy brzegach bocznego koryta rzeki. Dzięki powyższym zaistnieją warunki środowiskowe zwiększające udatność lęgów ptaków, powstaną nowe obszary tarlisk ryb – podstawowego pokarmu ptaków, na których skupia się projekt, oraz zwiększy się areał żerowania rybitw, mew i innych gatunków ptaków.

Sztuczne wyspy zapewnią stabilność populacji rybitwy białoczelnej i rybitwy rzecznej w obszarze realizacji projektu – ich obecność spowoduje, że pojawią się nowe stabilne kolonie siewkowych, które wypełnią lukę w rozmieszczeniu kolonii na odcinku warszawskim OSOP Natura 2000 Dolina Środkowej Wisły.

Zmniejszona zostanie ilość przypadkowych płoszeń ptaków, dzięki wyznaczeniu miejsc dedykowanych mieszkańcom Warszawy przy jednoczesnym ograniczeniu dostępu do innych wybranych miejsc oraz na skutek przeprowadzenia kampanii informacyjno-edukacyjnej.

Nastąpi poprawa warunków ochrony gatunków ptaków regularnie występujących na obszarze projektowym oraz poprawiona zostanie jego spójność wewnętrzna w wyniku realizacji działań konkretnych dotyczących ochrony siedlisk.

Równoległe prowadzenie monitoringu ptaków metodą tradycyjną oraz metodami opartymi o technologie teleinformatyczne zwiększy skuteczność oraz kontrolę efektywności działań projektowych.

Plan Zarządzania Obszarem określi standardy gospodarowania krajobrazem i ochrony zasobów przyrody, a wypracowane standardy zostaną włączone do lokalnych aktów prawa miejscowego oraz wpisane w zakres planów działań administracji obszaru.

Projekt przyczyni się do propagowania ochrony ptaków w obszarach sąsiadujących z dużymi aglomeracjami miejskimi oraz wskaże możliwości poprawy bioróżnorodności dużych, nizinnych rzek.