Praga Biskupia i Książęca

Pierwotnie wieś rycersko-szlachecka na prawym brzegu Wisły, naprzeciwko Starej i Nowej Warszawy, niedaleko osady Targowej. Po raz pierwszy wzmiankowana w dokumencie z 1432 roku. Szczególne znaczenie i rozwój osady datuje się po 1573 roku, po powstaniu mostu Jagiellońskiego, zbudowanego przed pierwszą powszechną elekcją królewską, jaka odbyła się na polach wsi Kamion. Ściśle związana była z sąsiednimi wsiami, a następnie miastami-jurydykami: Golędzinowem i Skaryszewem. W roku 1583 część gruntów Pragi nabył biskup kamieniecki Marcin Białobrzeski, dlatego też należące do niego tereny nazywano od tej pory Pragą Biskupią. Stała się ona ważną osadą handlowo-rzemieślniczą przy przeprawie mostowej przez Wisłę. W 1648 roku otrzymała ona prawa miejskie. Na jej terenie powstała Kaplica „Domek Loretański”, a następnie kościół i klasztor OO. Bernardynów. Na pozostałych gruntach praskich rozwinęła się jurydyka Praga Magnacka, z czasem zwana Praga Książęca. Miasto i jurydyka rozwijała się żywiołowo wraz z sąsiednia jurydyką i miasteczkiem Golędzinowem i Skaryszewem.

Praga Biskupia i Książęca zajmowała współczesne tereny Ogrodu Zoologicznego i Parku Praskiego, rejon ulicy Jagiellońskiej, częściowo obecne osiedla Praga I i II. Rynek praski stanowiło rozszerzenie głównej Ulicy Szerokiej (obecnie ul. Jagiellońska) w miejscu obecnego skrzyżowania z ul. Ratuszową ? dawną droga prowadzącą do przeprawy mostowej przez Wisłę. Do końca XVIII wieku na terenie obu części miasteczka-jurydyki Praga znajdowało się wiele rezydencji szlacheckich, dwa klasztory, zabudowania królewskiej Żupy Solnej kontrolującej transport soli wielicko-bocheńskiej Wisłą do Gdańska, liczne domy mieszkalne, browary, słodownie i grabarnie. Szczególnie intensywny rozwój Praga Biskupia i Książęca przeżywała w XVIII wieku. Posiadała już wówczas wykształconą sieć uliczną. Szczególnym tego świadectwem jest zachowany plan Macieja Deutscha z 1765 roku oraz Panorama Baryczkowska z końca XVIII wieku. W 1770 roku znaczne części gruntów i zabudowy Pragi wraz ze Skaryszewem i Golędzinowem otoczone zostały, tak jak większość miast i jurydyk Warszawy wałami ochronnymi Marszałka Lubomirskiego.

Obszar ten po 1791 roku włączony został do Warszawy. Trzy miasta-jurydyki, w tym obie części Pragi, stanowiły w tym czasie obszar 469 ha, zamieszkały przez 10 tysięcy mieszkańców.

Kres istnienia miasteczek-jurydyk, ukształtowanych w XVII i XVIII wieku, przyniósł okres Insurekcji i tzw. „Rzeź Pragi” dokonaną przez wojska gen. Suworowa oraz budowę fortyfikacji napoleońskich w okresie Księstwa Warszawskiego w latach 1807-1811, kiedy to rozebrano większość ocalałych budynków. Jedynymi śladami Pragi Biskupiej i Książęcej oraz dawnego Golędzinowa i Skaryszewa są współcześnie zachowany „Domek Loretański” przy ulicy Ratuszowej, znajdujący się tam cmentarz, przebieg ulicy Jagiellońskiej oraz licznie zachowane pod ziemią fundamenty domów, pałaców i dawnych ulic.

Ten opis pochodzi z wirtualnego projektu CHODŹ NAD WISŁĘ, który zrealizowała Fundacja Ja Wisła dzięki dofinansowaniu otrzymanemu z Urzędu Miasta St. Warszawy i wpłat z 1% podatku.