Wodociągi i filtry warszawskie
Przeciętny warszawiak, korzystający z wody z kranu, przyjmuje za rzecz oczywistą, że jest ona czysta, ponieważ przechodzi proces filtrowania. Zazwyczaj nie zastanawia się, jak z tym problemem radzili sobie nasi przodkowie, jak to było ze stanem czystości wody i w jaki sposób była ona dostarczana do domów. Spójrzmy w przeszłość i odpowiedzmy na wyżej postawione pytania.
Dla istnienia Warszawy, tak jak zresztą każdego siedliska ludzkiego, istotną kwestią było położenie nad wodą. Taką rolę w przypadku naszego miasta stanowiła Wisła – jak pisał Jan Długosz – wszystkich rzek polskich czoło i ozdoba.
W XIV i XV wieku warszawiacy czerpali wodę bezpośrednio z Wisły; trzeba było ją jednak wozić po wysokim zboczu. Kopano zatem głębokie studnie, które jednak dostarczały bardzo mało wody. Studnie staromiejskie były wobec tego daleko niewystarczające. Poza tym Wisła w tym miejscu była zamulona, co powodowało deficyt wody. Stare Miasto zaopatrywane było w wodę z ujęć znajdujących się w miejscowości Działyńskie – to obecnie obszar na zbiegu al. Solidarności i ul. Andersa. Tam budowano tzw. rząpie, specjalne zbiorniki, w których gromadzono wodę. Stamtąd dostarczano ją dwoma wodociągami, z których pierwszy, wzmiankowany w 1561 roku, biegł na Stare Miasto, drugi (od roku 1600) na Nowe Miasto. W latach 1606-1607 zbudowano też wodociąg zamkowy połączony z wodociągiem miejskim. Na Starym Mieście znajdowały się murowane zbiorniki, z których (jako że były głębokie) czerpano wodę w kubły za pomocą kołowrotów.
Lepsza sytuacja panowała na Nowym Mieście. W 1476 roku Bolesław, książę mazowiecki, ofiarował Nowej Warszawie tereny obfitujące w liczne źródła. Znajdowały się one przy istniejących dzisiaj ulicach Gęsiej, Franciszkańskiej i Nalewki. Zresztą nazwa tej ostatniej wiąże się z „nalewkami”, czyli zbiornikami na wodę, mieszczącymi się przy jej ujęciach. Wodę z tych zbiorników kierowano drewnianym rurami do zbiornika głównego na Rynku Nowego Miasta. Rurociąg ten istniał jeszcze w XVIII wieku.
W XVIII wieku wybudowano kilkanaście studni publicznych, w tym tzw. Grubą Kaśkę (1783-1787), w kształcie walca, przy ul. Tłomackie. Przetrwała ona burze dziejowe i dzisiaj stoi na osi al. Solidarności (w pobliżu placu Bankowego).
W 1829 roku sprowadzono do Warszawy z Paryża braci Flachat. Mieli oni dokonać próbnych wierceń w Ogrodzie Saskim i na Solcu, poprzedzających budowę wodociągów. Badania te nie spełniły jednak oczekiwań. Stan sanitarny Warszawy nie był wówczas najlepszy. Między 1835 a 1851 rokiem projekty wodociągów snuli inżynierowie Króżański, Anderson i Pancer.
Dopiero jednak w 1851 roku inż. Henryk Marconi sporządził projekt, na podstawie którego uruchomiono wodociągi w 1855 roku. Woda pobierana była z Wisły i kierowana do osadników i na tzw. filtry powolne, znajdujące się przy zbiegu ulic Dobrej i Karowej, skąd znów kierowano ją do zbiornika w Ogrodzie Saskim, a z niego rurami żeliwnymi rozprowadzano po Warszawie. Wodociąg Marconiego istniał do 1889 roku. Jego pozostałością jest Wieża Ciśnień w formie świątyni w Tivoli zwana wodozbiorem. Mieści się na górce, stanowiąc ważny element pejzażu Ogrodu Saskiego.
W 1886 roku oddano do użytku tzw. wodociąg centralny, który został zaprojektowany przez ojca i syna – Williama Lindleya i Williama Heerleina Lindleya. Ujęcie wody znajdowało się między Wisłą a ul. Czerniakowską. Mieściła się tam również Stacja Pomp Rzecznych, która tłoczyła wodę na Stację Filtrów przy ul. Koszykowej. W ciągu kolejnych dziesięcioleci urządzenia te unowocześniano. W 1933 roku oddano do użytku Zakład Filtrów Pospiesznych. W czasie Powstania Warszawskiego Niemcy wysadzili Stację Pomp Rzecznych, a Stację Filtrów ograbili ze wszystkich urządzeń i częściowo zniszczyli. Po wojnie stacje odbudowano i razem z tłoczniami nazwano (od 1964 roku, kiedy uruchomiono wodociąg praski) Zakładami Wodociągu Centralnego. W 1972 roku na terenie Stacji Filtrów oddano do użytku drugi ciąg technologiczny, zbudowany na licencji francuskiej firmy H. Degremont.
W 1869 roku wybudowano wodociąg na Pradze, ale nie miał on urządzeń oczyszczających. Istniał do 1896 roku, kiedy to przyłączono Pragę do wodociągu centralnego. W 1952 roku rozpoczęto budowę studni na środku Wisły. Uruchomiono ją w 1964 roku i niebawem nazwano Grubą Kaśką przez pewne podobieństwo do historycznej „Kaśki”. Tym samym, w 1964 roku ruszył ponownie wodociąg praski z siedzibą na ul. Brukselskiej (Saska Kępa). Czerpie on wodę spod dna Wisły. W latach 1969-1970 oddano do użytku dwa ujęcia brzegowe przy Wale Miedzeszyńskim.
W 1986 roku uruchomiony został wodociąg północny, usytuowany w Wieliszewie nad Zalewem Zegrzyńskim.
[Źródła: Jan S. Bystroń, Warszawa, Warszawa 1977; Encyklopedia Warszawy, Warszawa 1994; Marian M. Drozdowski, Andrzej Zahorski, Historia Warszawy, Warszawa 1997; strona internetowa MPWiK: www.mpwik.com.pl/1/2749.html]
Ten opis pochodzi z wirtualnego projektu CHODŹ NAD WISŁĘ, który zrealizowała Fundacja Ja Wisła dzięki dofinansowaniu otrzymanemu z Urzędu Miasta St. Warszawy i wpłat z 1% podatku.
INDEKS